TUYẾN TRÙNG GÂY HẠI – TUYẾN TRÙNG LÀ GÌ VÀ CÁCH XỬ LÝ

Xin chào quý bà con! Mùa mưa đang đến gần không thể tránh các loại bệnh sẽ xuất hiện trên cây trồng. Hôm nay, Việt Nhật sẽ nói đến một trong những căn bệnh thường xuất hiện trong mùa mưa làm rễ cây bị u bướu, sần sùi, kém phát triển và cách khắc phục.

I. Tuyến trùng là gì? Nguyên nhân dẫn đến xuất hiện tuyến trùng?

1.1 Tuyến trùng là gì?

Trên đồng ruộng, hiện tượng rễ cây xuất hiện những u bướu, sần sùi bất thường, cây trồng còi cọc, vàng lá và chậm phát triển không còn là điều xa lạ với nông dân. Nhiều người lầm tưởng đây là biểu hiện thiếu dinh dưỡng hay do nấm bệnh thông thường. Tuy nhiên, một trong những “thủ phạm” nguy hiểm âm thầm phá hoại từ dưới lòng đất chính là tuyến trùng – loài sinh vật siêu nhỏ nhưng gây thiệt hại nghiêm trọng đến năng suất và chất lượng cây trồng.

Tuyến trùng (hay giun tròn, tên khoa học: Nematoda) là một nhóm sinh vật sống trong đất, nước hoặc ký sinh trên thực vật và động vật. Trong nông nghiệp, tuyến trùng thường gây hại cho rễ cây – chúng tấn công và làm hỏng hệ thống rễ, khiến cây trồng phát triển kém, vàng lá, còi cọc, thậm chí chết cây.

1.2 Nguyên nhân dẫn đến xuất hiện tuyến trùng?

1.2.1 Sự hiện diện tự nhiên trong đất:
Tuyến trùng là sinh vật sống trong đất và tồn tại tự nhiên ở hầu hết các vùng canh tác. Đặc biệt, ở những khu vực canh tác lâu năm không được cải tạo hoặc xử lý đất đúng cách, tuyến trùng dễ dàng phát triển mạnh do nguồn thức ăn dồi dào từ rễ cây và điều kiện môi trường thuận lợi.

Hình 1.1 Hình ảnh tuyến trùng

1.2.2 Luân canh không hợp lý:
Việc trồng liên tục một loại cây (độc canh) như cà chua, tiêu, cà phê, dưa hấu,… trong nhiều vụ liên tiếp khiến tuyến trùng có đủ điều kiện sinh sôi và tăng mật số nhanh chóng trong đất. Thiếu sự thay đổi cây trồng khiến đất không có thời gian nghỉ, làm mất cân bằng sinh thái và tạo môi trường lý tưởng cho tuyến trùng tồn tại lâu dài.Rút gọn bằng AI

1.2.3 Đất thoát nước kém:
Đất bị bí, đọng nước hoặc luôn trong tình trạng ẩm thấp là điều kiện lý tưởng cho tuyến trùng phát triển và lan rộng. Môi trường đất thiếu oxy khiến rễ cây suy yếu, từ đó càng dễ bị tuyến trùng xâm nhập và gây hại.Rút gọn bằng AI

Hình 1.2. Tuyến trùng trong đất

1.2.2 Luân canh không hợp lý:
Việc trồng liên tục một loại cây (độc canh) như cà chua, tiêu, cà phê, dưa hấu,… trong nhiều vụ liên tiếp khiến tuyến trùng có đủ điều kiện sinh sôi và tăng mật số nhanh chóng trong đất. Thiếu sự thay đổi cây trồng khiến đất không có thời gian nghỉ, làm mất cân bằng sinh thái và tạo môi trường lý tưởng cho tuyến trùng tồn tại lâu dài.

1.2.3 Đất thoát nước kém:
Đất bị bí, đọng nước hoặc luôn trong tình trạng ẩm thấp là điều kiện lý tưởng cho tuyến trùng phát triển và lan rộng. Môi trường đất thiếu oxy khiến rễ cây suy yếu, từ đó càng dễ bị tuyến trùng xâm nhập và gây hại.

Hình 1.3 Hình ảnh đất bị ngập nước

1.2.4 Sử dụng cây giống nhiễm tuyến trùng:
Nếu cây giống hoặc hom giống đã mang sẵn tuyến trùng trong rễ hay đất bám quanh rễ, khi trồng ra đồng sẽ vô tình mang mầm bệnh ra ngoài ruộng, làm lan truyền tuyến trùng ra khắp vườn hoặc cả khu vực canh tác.

1.2.5 Thiếu biện pháp phòng ngừa:
Nông dân không xử lý đất trước khi trồng, không sử dụng phân hữu cơ hoai mục hoặc không dùng thuốc xử lý tuyến trùng định kỳ sẽ khiến tuyến trùng tích tụ ngày càng nhiều. Ngoài ra, lạm dụng phân hóa học và thuốc bảo vệ thực vật làm mất cân bằng vi sinh trong đất, khiến các sinh vật đối kháng tuyến trùng (như nấm đối kháng, vi khuẩn có lợi) bị suy giảm, gián tiếp làm tuyến trùng phát triển mạnh hơn.

II. Các loại tuyến trùng thường gặp

2.1. Tuyến trùng nốt sưng (Meloidogyne spp.)

Hình 2.1 Rễ bị tuyến trùng nốt sưng gây ra

• Đặc điểm: Gây ra các u, bướu trên rễ – dễ thấy bằng mắt thường.
• Tác hại: Làm rối loạn quá trình hút nước và dinh dưỡng, cây sinh trưởng chậm, dễ héo vào buổi trưa.
• Cây trồng thường bị hại: Cà chua, dưa leo, cà tím, ớt, đậu các loại, tiêu, cà phê, lúa, chuối,…

2.2. Tuyến trùng đâm xuyên (Pratylenchus spp.)

Hình 2.2 Tuyến trùng đâm xuyên (Pratylenchus spp.)

• Đặc điểm: Không tạo nốt sưng mà đục phá bên trong mô rễ, gây hoại tử.
• Tác hại: Làm rễ đen, thối từng đoạn, cây mất sức, dễ bị nấm khuẩn tấn công thứ cấp.
• Cây trồng thường bị hại: Khoai lang, sắn, bắp, các loại rau màu và cây công nghiệp.

2.3. Tuyến trùng nang (Heterodera spp. / Globodera spp.)

Hình 2.3 Tuyến trùng nang (Heterodera spp. / Globodera spp.)

• Đặc điểm: Cơ thể cái có thể hóa thành nang cứng bám vào rễ, tồn tại lâu trong đất.
• Tác hại: Cản trở trao đổi chất ở rễ, gây vàng lá, còi cọc.
• Cây trồng thường bị hại: Lúa mì, ngô, khoai tây, đậu tương,…

2.4. Tuyến trùng di chuyển (Radopholus similis)

Hình 2.4 Tuyến trùng di chuyển (Radopholus similis)

• Đặc điểm: Gây hoại tử mô rễ khi di chuyển trong mô cây, không tạo nốt u.
• Tác hại: Làm chết rễ tơ, thối cổ rễ, cây chết từng chòm.
  
• Cây trồng thường bị hại: Chuối, tiêu, dứa (thơm), lúa.

2.5. Tuyến trùng thân lá (Aphelenchoides spp.)

Hình 2.5 Tuyến trùng thân lá (Aphelenchoides spp.)

• Đặc điểm: Tấn công phần thân, lá non thay vì rễ như các loài khác.
• Tác hại: Làm lá biến dạng, xoắn lại, cháy mép; thân có thể bị rỗng ruột.
• Cây trồng thường bị hại: Dâu tằm, lúa, hành, rau ăn lá,…

III. Tại sao tuyến trùng lại xuất hiện?

3.1. Tồn tại tự nhiên trong môi trường đất

Tuyến trùng là loài sinh vật sống tự do hoặc ký sinh, có mặt tự nhiên trong hầu hết các loại đất canh tác. Chúng tồn tại ở mật độ thấp và không gây hại nếu hệ sinh thái đất cân bằng. Tuy nhiên, khi có điều kiện thuận lợi, chúng sinh sôi và trở thành dịch hại.

3.2. Canh tác liên tục – ít luân canh

Việc trồng đi trồng lại một loại cây trên cùng một diện tích đất (độc canh) tạo ra nguồn thức ăn liên tục cho tuyến trùng, khiến mật độ của chúng tăng nhanh, từ đó bùng phát thành bệnh.

3.3. Môi trường đất kém – dễ phát sinh tuyến trùng

• Đất thoát nước kém, luôn ẩm ướt và bí khí là điều kiện lý tưởng cho tuyến trùng phát triển.
• Thiếu hữu cơ hoai mục, mất cân bằng vi sinh vật đất cũng khiến tuyến trùng dễ phát triển mạnh do thiếu sinh vật đối kháng.

3.4. Lây lan qua cây giống, đất bám rễ

Tuyến trùng có thể lây lan qua cây giống bị nhiễm hoặc qua đất bám vào dụng cụ, giày dép, phân chuồng chưa hoai. Khi cây giống bị nhiễm tuyến trùng được trồng ra đất mới, chúng phát tán và gây hại diện rộng.

3.5. Thiếu biện pháp quản lý phòng ngừa

• Không xử lý đất hoặc cây giống trước khi trồng.
• Không dùng thuốc hoặc biện pháp sinh học ngăn chặn sự phát triển của tuyến trùng.
• Sử dụng phân bón hóa học quá mức, làm suy giảm hệ sinh thái đất.

IV. Biểu hiện và cách phòng bệnh

4.1 Biểu hiện cây bị tuyến trùng

4.1.1. Trên rễ cây

• Xuất hiện nốt sưng, u bướu, sần sùi (do tuyến trùng nốt sưng Meloidogyne spp.).
• Rễ bị thối, đen, đứt đoạn (do tuyến trùng đâm xuyên Pratylenchus spp.).
• Hệ rễ phát triển kém, ít rễ tơ, khả năng hút dinh dưỡng yếu.

Hình 4.1 Rễ bị u bướu, sần sùi do tuyến trùng

4.1.2. Trên thân, lá

• Lá vàng, xoăn, biến dạng, có thể bị cháy mép (nếu bị tuyến trùng thân lá).
• Cây chậm phát triển, còi cọc, dễ bị héo vào buổi trưa nắng.
• Trên cây bị nặng, suy kiệt toàn bộ, giảm năng suất nghiêm trọng hoặc chết cây.

Hình 4.1.2 Cà rốt bị tuyến trùng

V. Giải pháp

Để phòng và trị bệnh tuyến trùng một cách hiệu quả, an toàn và thân thiện với môi trường, nông dân có thể sử dụng sản phẩm VN – NEM – chế phẩm sinh học chuyên dùng xử lý tuyến trùng, được phát triển bởi Công ty Quốc tế Việt Nhật.

Hình 5.1 Chế phẩm sinh học VN-NEM, tiêu diệt tuyến trùng, bảo vệ rễ 

Công dụng chính:

• Ức chế và tiêu diệt các loại tuyến trùng gây hại như: tuyến trùng nốt sưng, tuyến trùng đâm xuyên, tuyến trùng nang,… 
• Giúp cây phục hồi hệ rễ, tăng khả năng hút dinh dưỡng, phát triển khỏe mạnh. 
• Cải tạo đất, tăng mật độ vi sinh vật có lợi, giúp đất tơi xốp và cân bằng hệ sinh thái đất.

5.1 Hướng dẫn sử dụng VN – NEM

Đối với cây đã nhiễm tuyến trùng (trị bệnh):

• Liều lượng: 500g sản phẩm VN – NEM pha với 200 lít nước. 
• Cách dùng: Tưới trực tiếp vào vùng đất quanh tán cây (vùng rễ). 
• Lịch tưới: Tưới 3 lần, mỗi lần cách nhau 10–12 ngày. 

Đối với cây khỏe (phòng bệnh):

• Liều lượng: 500g sản phẩm VN – NEM pha với 400 lít nước. 
• Cách dùng: Tưới trực tiếp vào đất theo tán cây. 
• Lịch tưới: Tưới định kỳ 3–4 lần mỗi vụ để ngăn ngừa sự phát sinh của tuyến trùng.

Lưu ý:

• Nên tưới khi đất đủ ẩm, tránh tưới vào lúc trời nắng gắt. 
• Có thể kết hợp với các biện pháp canh tác khác như luân canh, bón phân hữu cơ hoai mục để nâng cao hiệu quả.

Sản phẩm VN – NEM là lựa chọn tối ưu cho nhà vườn muốn kiểm soát tuyến trùng một cách bền vững, vừa bảo vệ cây trồng, vừa an toàn cho môi trường và người sử dụng.